May 28, 2016 khan khawvel pumpuiah chanchin thinthawng tak a lo darh hluai mai a. Chu chu kan hriat vek ka ring a : USA, Ohio state-a Cincinnati Zoo-a Gorilla awmna-ah chuan naupang kum li-a upa hi a tawlh lut a. Naupang chu Gorilla chuan a chhar a, a hnuk ta a. A dinpui a, a kutin a han khawih vel a. Chumi hnuah hmun dangah a kal pui leh a. Naupang nu leh pate leh mipuite chu an mangang hle mai a. Minute 10 chhung mangang taka an awm hnu chuan naupang nun chhan duh avangin Security Response Team chuan Rifle-in Gorilla chu an kap hlum ta a. Kum 1996 khan Illinois state-ah tho, Brookfield Zoo an tihah hian naupang kum 3 mi chu Gorilla awmnaah hian a lo tla veleh tawh a. Chu naupang chu a tlakna lamah a kut a tliak a, a hmai a thihnuang bawk a. Mahse ramsa lian zet mai – hlauhawm bawk si chuan tihnat tum miah loin a va pan a. Dim takin a chawi kang a, mihringin an lak theihna tur – ah a dah a. Thenkhat chuan he video pawh hi kan en maithei a. Nuin fa a chawi angina a chawi a nih kha. Mi tam takin he video hi an en ve ve thei si a. Gorilla khan naupang kha chhanchhuah a tum a ni tiin kahhlum kha pawi an ti hle mai a. Mipui au beng chheng lutuk khan naupang kha hmun hran hranah kalpui niin an ngai tlat a; chhanchhuah a tum nia an hriat avangin pawi an ti hle a ni! Ti chuan mithiam tam takin comment an lo pe ve zel a. Chu’ng zingah chuan scientist lar em em - Jane Goodall, ‘UN Messenger for peace’ ni lai mek – primatologist (zawng chanchin zirna) leh ethologist (ramsa nungchang zirna) lama mi thiam chungchuang a lo tawng chhuak ve ta a. Ani’n a sawinaah chuan Gorilla khan naupang kha tihnat a tum miah lo a, hlauhawm lak atangin chhanchhuah a tum zawk a ni. Mihringte hian ramsate tawng leh an tum hi kan hriat loh avang ringawt hian thil pawi tak kan khawih leh ta a ni tiin a sawi a. Ngaihtuah a tithui khawp mai. Chhanchhuaktu, chhandamtu, tanpuitu zawka chu chanchhe zawkah a chang a ni mai loa thah a ni ta hial zawk a ni. Mahse ngun taka kan ngaihtuah chuan Gorilla an thah chhan hi eng dang vang a ni lo a – Gorilla khan naupang kha a chhanchhuah a tum a ni tih hrethiam pha mithiam an awm loh vang a ni a. Mipui thlirtu, a nu leh pa leh Zoo enkawltute kha ramsa nungchang chhiar thiam/hmu thiam lamah scientist ni vek sela chuan chhanchhuaktu chu an that bik hauh lo ang. Mangang takin an au lo bawk anga an hlawm hle ang. Mahse hriatloh avang liau liauin mihring chuan pawi kan khawih ta a ni.
Kumin February thlaa ka hawn khan khaw pakhatah, pa pakhat, kum lama upa tawh tak mai inah hian ka leng a. Keimah nena relationship chu sawi lang lo mai ila. A chanchin – chhungkaw chanchin chu ka hre sa teuh a. Mizoramah chuan lehkhathiam hmasa a ni a, hna pawh tha tak a thawk. Mahse a vanduai ve a. A fate chu an khawlo ve hle mai a. An hmeichhiate chu an zia viau mai a amaherawhchu pasal neiin khawdangah in hrang an chang ve hlawm a. A fapate chu an sual khawp mai a. Ruihlo tih tih ang ang hi chu an ti vek a. Inchhung bungrua, ei leh in tur siam tur thleng hian an zuar duh thin a. Chu a chhapah an nu leh pa chu an tirethei hle a. Kut thlak thin chu sawi loh in atanga chhuak turin an ti thin a. Tun hnai khan anu chuan a boral san ta a. Kum lamah pawh an lo upa ve tawh si – apa chuan chhungkaw nu ber a sun hle a. Chuti chung pawh chuan apa chu an la tirethei zel a. Kuthhlak leh hnawhchhuahin an la vau reng zel a. A tawpa tawpah chuan apa chu an hnawtchhuak ta a. Mi inhnuai tereuhte – iita kan hostel room tiat velah hian a lo awm a. Ama hlawh ngeia sak – concrete building mithla chuan e dang tak a ni… Ka pa ni lo mah se mihring mizia hian kha ti taka tihretheih leh endawng kha a pawm thei lo a ni. A eirawngbawlna, a mutna zawng zawng en khan Fridge pawh nei lo a te viau e ti lo khan neih engmah a nei lo. Mahse pa zaidam leh tuarchhel a ni a, a hmelah khan han zam hmel emaw rilru na ngawih ngawih hmel ka hmuh hran lo.
Mahse ka han len takah chuan a
chanchinte min han hrilh a. Lehkhathiam ngaisang a ni bawk a – ka lakah chuan a
inbunruak ve tak tak niin ka hria. Ril-a rah – an hmangaih em em an fate ngeiin
rethei tak maia an siam chu rilru a na ve hle mai a. An tet lai atangin chaw
kan han pe a – nakinah min pek ve loh chuan tiin vawite khat mah rilru kan pu
lo. Hmun dangah hna thawkin ka awm zeuh zeuh a kan rual si a anu nen an awmho a
pawisa kan indaih lo e mem a mahse mite neih ang an nei lo ang mite ei ang an
ei loang tiin kan neih zawng zawng fate tan kan hmang ral a, sikulah pawh kan
theih anga tha thaah kan dah a kan neih kha an tan kan hmang ral a ni mahse
vawite khat mah pawisa kha min rul leh se tiin kan ngaihtuah ngai lo reng reng
ngaihtuah pawh kan ngaihtuah chhin ngai lo! Thiante leh midangte hmangaih ang
ni lovin hmangaihna diktak phutletloh hmangaihnain kan hmangaih a mahse heti
hian hreawm takin min siam ta si a. Mahse engdang vang a ni loa anu nena kan
hmangaihna hi an hriat loh vang a ni. Hriatlohna avang chauhin ti hian min
tirethei a ni. Hrechiang sela chuan anmahni hmangaihtu apa hi heti ang hian min
ti-hreawm hauh loang tiin min hrilh ta chiam mai a. Nu leh pa hmangaihna chu an
hriat chian tak tak lohna chuan an nu leh pa ti-rethei turin an duh duh an ti a
an tilungngai tihna a ni chu.
Philippines boxer rothap Manny Pacquiao hi kan hre theuh anga. Mizo nih a Kristian nih bawk chuan a tanawm em em a ni. Pathian ropui nana engkim tih tum ve mi a nih piah lamah hian evangelical lutuk – Isua Krista chanchin tha midangte hnena hril thin a ni. A nun hi a ropui a, a awhawm em em thin. Mi tam tak tan chakna thar – rilru thar leh ngaihtuahna thar petu a ni a. Amaherawhchu a nun hmasa chu a buai chuar ve khawp mai. Boxing a han khel chho a, a chak chho mawlh mawlh mai. Pawisa a tam si…zu leh sa nula nen a han che chho tak tak mai a. Kum 2000 kuma a neih a nupui Jinkee fa 5 neih saktu chu a rilru a na thin em em a! A tawpa tawpah a nupui chuan chuti anga inneih chhunzawm zel chu tha a ti loa chhuahsan a tum ta a. Amaherawhchu Pacquiao chu a inngaihtuah chhuak ta! Amah hmangaih em em tu – a tan thil tha duh takzet tu, thil tak taka a tan rintlak – atana a dera nung ngai lo, a hreawmah pawh a nuamah pawh hmangaih em em tuin a kalsan tur chu a ngaihtuah chiang a. Zuhmun sahmuna a thian kawm…aaa nulate pawh a ni ang chung ho nen chuan a compare ta a. A nupuiin a hmangaih angin an hmangaih lo a ni tih a hrefiah ta a. Hmangaih bertuin a kalsan dawn tak avang chuan Isua Krista hmangaihna pawh a lo hriatfiah phah a, a hniakhnung chu a zui chho ve ta a ni. A hrechiang a, a hawisan tawh ngai lo…
Missionary lar hmingthang William Carey kha kan hre theuh awm e. Kum 12 a nihin sikul a kal thei tawh lo a. Pheikhawk siamtu hna thawk a ni. Mahse Isua Krista hmangaihna kha a hrechiang a hrelo te’n an hriat ve theihna turin chanchin tha hrilh chu a thinlungah a lang tlat mai si a. Mahse chutih lai chuan protestant lam hian chanchin tha hrilh lamah an la pachhe em a. Pastorte chuan a chanchin tha hril duh chu an ning em em a. Tum khat chu an committeenaah pastor pakhat hian ‘Tlangval ngawi la thu rawh… Pathian hian ringlo mite hi kristiannah a siam duh a nih chuan nang leh kei min rawn lo hian a ti ang…’tiin a hau chiam mai a ni. Mahse hriatchian em avangin a beidawng duh lo a, a tawpa tawpah chuan missionary society amah fund theitu tur din a ni ta a.
Kum 1792 khan India-ah an lo chho ta a. Sum leh pai lamah, hriselna lamah harsatna an han tawk ta mawlh mawlh mai a. Amah ngei pawh Indigo factory-ah hna a thawk lawp lawp a. Hoogly tupui kam tawp tak leh natna tam tak – malaria leh santen leh a dang tam tak awmnaah chuan buk an khuar a. East India compay lamin Kristian missionaryte tan harsatna an lo siam ve chhen bawk a. A fapa Petera chu santen natna avangin a chan ta phawt a! Mahse a hmangaihtu hi a hriatchian avangin a let duh lo.
A nupui chu taksa lam chaklohna avangin a rilru a lo buai veleh ta zel a! Carey chu a laka rinawm lo angin a puh ta thin a. A chang leh kut a thlaka, chemte nena vihte a tum thul. Na tak takin Carey chu a hau ta mai thin a. Kawthler leh mi awm lai ngaipawimawh thiam tawh hek lo; hreawm chu a ti viau thin a ni ang, a diary lamah pawh ‘Thihna hlim kawr ruam zawh mah ila…’tiin a ziak hial a ni. A nupui chuan a boral san veleh ta a…Mahse amah hmangaihtu a rawngbawl saka hmangaihna hi a hrechiang a bansan a tum chuang lo.
A nupui pahnihna pawhin a boral san leh a…Hmangaih Pathian rorel dan hi hrechiang lo tan chuan awih hi a har awm ka ti thin. Kum 7 chhungin Kristia Kristian pakhat a convert thei hram a. March 11, 1812 khan kang meiin an library leh an printing press chu a man palh hlauh mai! Tawng hran hrana a Bible leh lin te, lehkha pawimawh leh hmanraw thahnem tak chu mei vapah a chang ta vek mai le! Kangmei chhuah zawh chuan a han hawi chhuak a, Hoogly lui chu chhum a lo bawh chiai mai a. Harsatna a tawhte chu a chhui kir ve nasa a ni ngei tur a ni; Train hmanga Kolkata ka zin hian Howrah leh a chhehvel ka thlenin hetih hun laia a mangan dan tur hi ka ngaihtuah chhuak ve ziah thin... Mahse Isua Krista hmangaihna a hriatfuh avangin bansan chi niin a hre lo a, tawng 26 laiin Bible a letling a. Krista hmangaihna avanga a hmangaih let ve India mipuite tan thil hlu chhiarsenloh tam tak min tih sak a ni…
Pu Tirhloh Paula kha Kilikia
rama Tarsa khuaa piang leh seilian a ni. Tarsa khua chu Mediterranean tupui
kama lawngchawlhna ropui tak, Cydnus lui chhuaha awm a ni. Asia minor leh
Euphrates luiin a hual vel rama mite tan tupuiah leh khawmualah inzin pawhna
hmun pawimawh tak a ni a. Paula hun lai hian zirna lama Tarsa hi a hmingthang
hle a tin sumdawnna hmun pawimawh a nih avangin an hausa em em bawk a ni. Isua
Krista hun lai khan Rom mi nih chu mitin nih chak a ni a. Rom mi chu phuar a
thiang lo va, vuak a thiang hek lo a, khenbeh pawh awih miah loh a ni. Tirhkoh
Paula kha Rom mi ni thein gat a ni. Zirna lamah leh chhungkaw background-ah
pawh a duai lo khawp mai. ‘ni riat nia serh tan, Israel thlah ami, Benjamin chi
ami, hebraite hebrai-a piang ka ni’ a tih hian kum 6 a tlinin hebrai tawng leh
Pathian thu a zir tan ngei a rinawm. Tin, Jerusalemah Gamaliela ke bul ngeia
seilian a nih a rinawm hle a. An chhungte pawh hi an hausa tih a lan chian e
mem na chu Bawrhsap Felika khan a laka sum a beisei avangin a va koh chhen mai
a nih kha. Kohhran tihduhdah lamah pawh a nep lo khawp mai! Tirhkohte 8:3-ah
chuan, ‘Saula erawh chuan Kohhranhote a tiduhdah e mem a, in tinah a lut a, a
hmei a pain a hnuk chhuak a, Tan inah a khung thin’ a in ti a ni. Jerusalema
ringtute ngaisak mai kha a la duh tawk lo va, ram dang thlenga um zui leh
tihduhdah zui kha a lungkham ber pakhat a ni bawk a, ram dang thlenga ringtute
ngaisak phalna Paula hnenah khan pek a ni bawk reng a. Amah Paula ngeiin
Galatia mite hnenah khan ‘Kohhranho nasa taka tiduhdahin ka tihbuai thin kha’ a
ti thlawt a ni. Heti tak maia a chet duh chhan hi chhan hrang hrang a awm ka
ring a. Khenbeh tawh Isua, Mesia Mesia anga an pawm tlat te, tin Juda danin a
phut anga Isua zuitite an awm duh lo kha a ngaithiam thein gang lo niin a lang
a ni. Mahse Isua a tihduhdah thin-a hmangaihna Kraws chu a hriatfiah hnu chuan
Isua dawttu ‘Second founder of Christianity’ tih ni thei hial khawp mi -
missionary ropui ber leh kohhran theologian hmasa ber a lo ni ta a ni.
Isua Krista hmangaihna –
chhandamna a hriat chian hnu hian Paula nun hi a va han danglam chiang tak tih
hi ka ngaihtuah thin. Mihring hlui atangin mihring tharah a va inthlak chiang
tak! Rom mi a nihna chu sawi loh society a nihna leh Judate tana thahnemngai –
mi zahkai a lo nihna hian ego problem pawh a pek teuh hmel ka ti a mahse
Pathian hmangaihna a hriat chian avangin a inngaitlawm a hreawm leh tihduhdah
tam tak a tuar ta a ni. Pathian avangin a nun a danglam dan hi ka ngaihtuah
thin a. Ka phak loh zia leh ka nep zia pawh ka inhmuchhuak zung zung thin. Ahma
a thurualpui te’n an han tiduhdah tak tak kha chu tuar a har ang tih ka
ngaihtuah thin. Amaherawhchu amaha avanga Krawsa kan tana thi kha a hrechiang a
vawite khat mah a hnung tawlh lo a ni.
Lutra khuaah lungin an deng a, a thi ngei nia an hriat avangin khaw pawnah an
hnuk chhuak a mahse a lo thi lo hlauh a. A lo harh chhuah leh hnua a thusawi an
hriat hmsak ber chu eng dang ni lovin ‘Hreawm tam tak tuarin Pathian ramah kan
lut tur a ni reng a ni…’ tih a ni heu mai. A thih dawn tep khan fa anga a en –
kohhranhote lo enkawl chho tura a lo hrual Tv Timothea kha lehkha a va thawn a,
chutah chuan ‘Hreawm tuar la, Chanchin Tha hriltu lam hna thawk la, I
rawngbawlna kha hlen rawh…’ tih a tel hmiah mai ni. Isuan a hmangaihna kha a
hrechiang a hreawmah pawh a lawm avangin a fa Tv Timothea pawh hreawm tuar
turin a fuih niin a lang. A inpekna piah
lama thil lo lang a ni a, a ropui hi ka ti thin khawp mai!
A hun tawpah Jerusalemah a va
luh dawn khan Epheis Upate khan thingthiin mittui tla zawih zawihin an tawngtai
sak a a chhan chu a hmel an hmu thei tawh dawn lo tih an hria a ni. Zawlnei
Agaba khan Jerusalema an phuar tur thute, jentailte kuta an pek tur thute a lo
hrilh lawk bawk nen Jerusalema kal lo turin tap zawih zawihin an ngen a ni. A
tuarlo turte an tap a, a tuartu tur erawh chuan a hlau der si lo. “Lal Isua
hming avang chuan Jerusalem khua phuar chang ka huam lo va, thih pawh ka huam
asin” a ti hmiah mai. A tana nun hlantu chu a hriat chian avangin hreawmah pawh
pumpelhna zawn reng a tum hauh lo. Thihthlengin a tuar ta a ni. Tih danglama a
awm avangin a nuam chinah chiah rawngbawl a tum ngai lo a ni.
KC Lalvunga, Zikpuii Pa tia hriat lar zawk kutchhuak ‘Nunna Kawng Thuampuiah’ tih khan in lo chhiar ve tawh em ka hre lo a. A changtunu leh changtupa kha an inhmangaih tawn em em a, thianghlim takin an inngaizawng a; khawkhat an cheng dun nghe nghe a. Kum 1966 a lo ni a, ram a lo buai ta. Vai sipai, Captain Renade-a chuan Ngurthansangi chu a duh lo chung chungin nupuiah a nei lui a, phaiah a hruai ta a, nawhchizuar tawmna bukah a hralh ta a ni. A changtupa Chhuanvawra chuan a la hmangaih reng mai si a, central service a exam a, a tling ve hlauh mai a. Ngurthansangin tawn lehna chance a neih theih a beisei avangin IAS emaw IFS emaw thlang lovin IPS a zawm ta a.
An training mek lai chuan nawhchizuar hmeltha tak a awm thu a thiante tawngka atangin a dawng a, Mizo hmel niawmin an sawi nghe nghe a. Chutah chuan le, Ngurthansangi a nih a beisei ruk deuh avangin Chhuanvawra chu Sardarji lemah insiam a, Ngurthansangin hmu tur chuan nawhchizuar bukah chuan a va kal ta ringawt a. A beisei ang ngeiin, a lo ni ngei mai! Midang neih san chu sawi loh nawhchi zuar meuh a lo ni ta ataka han hmuh chuan Chhuanvawra thinlungah chuan thinhrikna leh duhloh thutna thinlung – nupui atana iaina thinlung a lo pian mai a rinawm hle a. Mahse chuti ang a ni tlat lo! A hmangaih em em – Sailo Ngurpui Thangsangi baihvai tak leh hreawm taka awm a hmuh chuan a hmangaih zual sawt a, a hreawm tawrhna atang chuan chhanchhuah a tum nghal pang mai! A beisei loh deuh maiin Ngurthansangi chuan a lo duh awzawng lo mai! Nawhchizuar In neitu chu Chief minister unaupa a nih avangin an that ang tih a hlau va a hlau a ni. “Min pawl la, min kalsan mai rawh” tiin a ngen ta zawk a. A IPS puite chuan chutia nawhchizuar a ngaizawng ta mai chu an pawm thiam lo hle mak an ti em em a ni. An han zawhte khan chhan vak ngaihna pawh a hre lo a nih kha…tum khan phei chu,’Experience pawh a nei tha ang chu…’ a ti hial a ni.
Chhuanvawra chuan a la hmangaih a la duh em em a ni tih a hrilh ngial pawhin chhanchhuah a duh chuang lo, amah avang chauha IPS a zawm a nih thute leh venhimna thaeltiang hnuaiah a awm dawn tia a thlem pawhin a la pawm thei lo. A vawithumna atan, “Ngurte, heta tang hian ka hruai chhuak ang che nga, Zopui khuaah Pathian hmaah ka nei ang che” a ti ta a. Chutah chiah chuan Ngurthansangi chu a tap ta zawih zawih a, “Ka u, kan Pathian kha a la awm maw?” a ti a. Chhanchhuah chu a duh ta a. Venhimna tha lutuk hmanga thlem thluk theih loh khan nawhchizuar ni mah se ala hmangaihzia lan tir nan Zopui naupang Pathian thu awih Sangtei chu ‘Pathian hmaah ka nei ang che…’ a tih hnu chuan Chhuanvawra hmangaihna chu ringhlel miah loin a hrefiah ta a, a tui ral ta a ni! Nawhchizuar a ni a, Chhuanvawra hian hmangaih tak taka a neih leh a ring lo a ni, mahse Zopui khuaa an awm laia a thu a awih thin Pathian hmaah ngei inneihah a sawm takah chuan Chhuanvawra hmangaihna chu a hrechiang ta a ni. Hrechiang lo sela chuan Chhuanvawra kha hnawl mai ang…
Thian duhtakte u vawiinah hian chiang taka ka sawi duh chu Isua Krista hian a chunga example ka sawi zawng zawng ai pawh khian min hmangaih zawk a ni. Pathianin amah nena leng dun turin min siam a amaherawhchu mihringte chu kan lo tlusual ta a. Sualna chuan mihring chu a fan ta a. Thianghlimna Pathian nen chuan mihran kan lo ni ta a. Nihna sual kan nei a, thiltih sual kan nei bawk a. Sual nih inhrelo pawh Pathian hmaah chuan misual kan lo ni a. Pathian lakah chuan mibo kan ni. Sual kan ni satliah lova Pathian rilru tinatu leh hliamtu kan ni a. Sual mah ila Pathian chuan phutlet nei miah loin min hmangaih reng a kan tan chhandamna kawng min lo buatsaih sak ta a. Nun thar – identity thar – van khua leh tui kan neih theihna turin atom atanga universe thlenga siamtu Pathian fapa chu hmangaihna avangin a inngaitlawm a min chhandamna turin mihringte ngaiha tuarna rapthlak ber Kraws kawng chu a lo zawh ta a ni. Kraws hian kan sualna te, kan atna te, kan fellohna te, kan lungaihna te, kan manganna zawng zawng te atangin min chhandam ta a ni. Vawiinah I nunah harsatna I nei em? Broken relationship a ni emaw hna avanga lungngaihna a ni emaw hriselloh avanga hreawm tihna emaw rethei leh mal ngawih ngawih a inhriatna I nei thin em? Chung zawng zawng lak atang chuan Isua Krista hian a chhandam che a ni. Chhuanvawra hmangaihna Ngurthansangi’n a hriatfiah hnuah a hmangaihna a pawm avanga a hreawm tawrhna zawng zawng la kata chhanchhuah a ni ang khan Isua Krista hian kan natna, kan hreawmna leh kan khawlohna zawng zawng lak atangin min chhanchhuak thei a ni.
Kei misual nung tlak lo hi min hmangaih em avangin min chhhandam turin a thi a a tho leh a tih hi kan hrefiah tak zet a nih chuan chhandamin kan awm anga kan danglam ang. Ka sawi fo thin – Isua Krista’n a sawi, ‘Nangnin min hmangaih chuan ka thupekte inzawm ang…’ a tih hi a pawimawh khawp mai, Isua hnung kan zui hian. Misual thi tur alaka beisei tur awm miah lo chu min hmangaih a, kan tan nat leh hreawm pawh pawisa loin min hmangaihzia kan hriatfiah theih nan lei angchhedawngah a lo vak vai a min tlan nan a thi ta a ni. Hetah tak mai hian Isua Krista hmangaihna hi kan hrefiah a nih chuan a thupekte hi kan zawm dawn a lo ni. Amah ngei khan a sawi a…Dan thu leh Zawlneite thu ban tura lo kal ka ni lo a tifamkim tura lo kal ka ni a ti a nih kha. Nula leh tlangval pawh hi kan inhmangaih chuan kan duh danin kan insiamrem/align pawp pawp zel a ni. Meizial zuk hmeichhia zawkin a lo duhloh chuan inhmangaihna vangin a bialpa chuan a nghei mai thei. Sinai tlang dan – Ru suh, awt suh, I vengte hmangaih rawh…rawh…suh suh…tih a nih avanga zawm lam a ni lo a. Hmangaihna avangin rilru hminlohna leh lungnihlohna awm miah loin lawm taka zawm lam a kawk zawk a ni. Isua Krista kan hmangaih a, a thihna leh thawhlehna hi min chhandamna a ni tih kan pawm hnu chuan kan lo danglam ta a. Bialnu bialpa te nena hmangaihna avanga kan in align/siam rem pawp pawp ang khan Isua Krista thihna leh thawhlehna kan pawm a, a mo thianghlim kan nih hnu – identity thar kan neih hnu hian kan ti thin thenkhatte chu tih a lo rem tawh lo a kan tih ngai loh te tih a tul ta a mahse chung chu lawm takin hmangaihna avangin kan ti lo a kan ti tawh thin a lo ni…
