23 October, 2025

๐Œ๐ˆ๐™๐Ž๐‘๐€๐Œ ๐’๐“๐€๐“๐„ ๐”๐๐ˆ๐•๐„๐‘๐’๐ˆ๐“๐˜ ๐ฅ๐ž๐ก ๐Š๐€๐‹๐๐‡๐”๐๐† ๐‡๐‹๐”๐ˆ

๐“๐ก๐ฎ๐ก๐ฆ๐š

Mizoram Sawrkar chuan kumin March thla khan Assembly House-ah Mizo hnam tana pawimawh em em, mรชllung pawimawh tak – 'Mizoram State University Act 2025' a pawm ta rup mai a! Zirna nihna, a pawimawhna leh tangkaina hrethiama nitina buaipui thin tan chuan lawm loh chi rual a ni lo. Kan lawm lutuk kha mittui a tla thei hial dawn a ni! Chutih lai mek chuan MzSU chu Aizawlah bawk din tumna a awm a ni tih kan han hre chho ve leh ta zel a. Mizo hnam hmangaihtu tan chuan han ngawih reng a har viau mai. Mizoram pumpui tihhmasawn tum hi 'Kalphung Thar', ZPM Party auhla a ni. Mahse, 'Kalphung Hlui' midang tihdan tho an lachhawng dawn a nih hmel. Mizo hnam hi ka hmangaih a, chuvangin lo tlangau ve ka duh a ni.

๐”๐ง๐ข๐ฏ๐ž๐ซ๐ฌ๐ข๐ญ๐ฒ ๐ก๐ข ๐ž๐ง๐  ๐ง๐ ๐ž ?
Kum zabi 11-na lamah khan khawthlang (Europe) ramah kohhran-hoin an Cathedral School leh Monastic School zirna te chu huam zau zawka kalpui an duh a, an Lal te nen tuna University leh College kan tih angah hian an let (convert) ta a. Hei hi Western University kalphung (system) awmze nei taka lo intanna bul a ni. Rei tak chhung chu University-in degree a pek theih te pawh kha kohhran lam hawi – theology, law leh medicine lamah chauh a ni nghe nghe. A hnu zela University an din te pawh kohhran hnuaia affilation neih vek ngai a ni zel a. University of Oxford, University of Paris, Cambridge University leh University dang kan hriat te, tun hmaa din te chu kohhran hnuaia awm vek an ni. Tunah pawh hian Europe rama University hlun tak tak te khu Cathedral bul vela awm, insi riata la ding an ni fer fur hlawm a ni.
A hma chuan sawrkar thil bik emaw sakhaw lam thil bik emaw a awm ngai lem lova. Kohhran hmalakna leh Lal te hmalakna te kha thil thuhmun, lakhran theih loh a ni. Lal lalna paih thlak a nih a, modern democracy a lo pian khan kum zabi 19-na chho-ah sawrkar thil leh kohhran thil chu thenhran (secularise) a ni ta a. University pawh sawrkar thil, sawrkar ta, sawrkar hmalakna chhungah dah a ni ta a ni. Chutih rual chuan tun thleng hian University-in a tum leh a nihna hi a la danglam chuang lo. A tawi zรขwngin kohhranin a din leh a hmuhchhuah a nih miau avangin University-in a tum ber chu tuna Sande Sikul-a thiltum kan neih ang hi a ni ber a. University chu Pathian ropui zia a thilsiam kaltlanga hmuhchhuah nan te, mihring hmantlak leh midangte tana mi tangkai ni tura buatsaih nan te, mawlna leh รฃtna, thim zinga enna petu tur ang te-in an hrethiam a ni.
Chumi awmzia chu University nihna (essence) pawimawh ber pakhat chu changkanna leh hmasawnna thlentu a nihna hi a ni! A nihna takah chuan hnam changkang kan tih ho, khawthlang ram (Europe)-a cheng te pawh hi Holy Roman Empire hun laia University zirna hmanga tihen, tihdanglam, tihchangkan an ni ber a. Hnam dinchhuah nan (civilization) University hi chutiang khawpa tangkaina leh pawimawhna nei thuk a ni tih policy siamtu, thutlukna siamtute lamin kan hrethiam a pawimawh hmasa ang.

๐Œ๐ข๐ณ๐จ ๐ก๐ง๐š๐ฆ ๐ก๐ฆ๐ž๐ฅ๐ฆ๐š — ๐ข๐ง๐ญ๐ฅ๐ฎ๐ค๐ญ๐ฅ๐š๐ง๐ฅ๐จ๐ก๐ง๐š
Prof. Virginius Xaxa leh Prof. Raile Ziipao te khan Manipur state chhunga Imphal khua leh tlangrama khua te hmasawnna lama an intluktlanlohna chungchang (infrastructural injustice) an zirchiang a. Chuta an thu ken pakhat chu chi leh chi (ethnic issue) avang chauh ni lovin Imphal khuaa cheng te leh a bak zawnga cheng te hi kawng tinrengah an inthlauh em avangin harsatna hrang hrang, state dangte tawh ngai loh an tawk a ni tih a ni. Prof. Xaxa hi TISS Guwahati lama Deputy Director lo ni thin kha a ni a; tin, Prof. Ziipao pawh hi IIT Bombay-a thawk mek a ni.
Mizo hnam hmangaih nia inngai tan chuan anni pahnih thil zirchianna tarmit atang hian Mizoram lam a thlir ve loh theih loh a! Imphal lamah hian sawrkar thil pawimawh zawng zawng a awm a ni satliah lova; zirna in pawimawh, research tihna pawimawh zawng zawng pawh a awm vek a ni. Mizoram pawh hi Manipur nen kan lo danglam lo khawp mai! Sawrkar hmun pawimawh zawng zawng Aizawlah a awm vek a. Chumai a ni lo, Manipur ang thoin zirna in pawimawh zawng zawng pawh a awm vek a ni! Zirna hmun pawimawh zawng zawng Aizawlah a awm miau avangin Aizawl leh hmundang te hi kan inthlau tulh tulh ta a ni ber e.
Hetiang zela kan kal chuan sum leh pai lama inthlauhna (economic inequality) bakah finna lamah pawh kan inthlau telh telh dawn! Aizawl lam an sรขng tual tual ang a; keini, thingtlang lam erawh hniam lam kan pan tual tual ang. Chu chu kohhranah leh YMA ang zรขwng pawhin a langchhuak zel ang. Thingtlang lam chu tangkaina nei tlem, fing tawk lo, rem hre lo leh pawimawhna nei lem lo angah kan chhuak mai dawn a ni. Chu chu Mizo hnam hmelma lian ber, ruihhlo leh sualna hrang hrang (social evil) ai pawha hnam than timuang zawktu tur a la ni ang. Sawi chhunzawm tur a tam, kan sawi sรชng lo. Engpawhnise, 'Intluktlanlohna tluka hnam hmelma lian hi Mizote hian kan nei lo' tih hi i pawm phawt mai ang u!
Zirna in pawimawh leh changtlung ber ber – Mizoram University (MZU), National Institute of Technology (NIT), Zoram Medical College (ZMC), Regional Institute of Paramedical and Nursing Science (RIPANS), College of Veterinary Sciences & Animal Husbandry (CVSc & AH), Government Mizoram Law College (GMLC), ICFAI University, Institute of Advanced Studies in Education (IASE), Mizoram Hindi Training College (MHTC), Mizoram College of Nursing (MCON) te Aizawlah a awm vek laiin Mizoram State University Aizawlah bawk dah tumna a awm hi Mizote'n a hnam anga kan tihsual lian ber tur a ni thei ang! Hetiang ang em em hi chu a lutuk deuh a ni. A Kristian loh bakah a Mizo lo alawm le! Aizawl pawn lam te hian hmasawn, changkan an mamawh ve e! Aizawl khua chauh ni lo, khaw dang te pawh hi Mizo khua te an ni. Anni hi an changkan a, hma an sawn ve loh chuan Mizo hnam hian hma kan sawn tak tak lovang. Raltiang kan kai tak tak lovang!
University nihna dik tak, a tangkaina leh pawimawhna – hmasawnna leh changkanna thlentu a nihna lam en lova awlsam zawka din a nih theihna lam hlir ngaihtuahna tarmit atang chauha bul tan kan tum chuan sawrkar hian Mizo hnam hmasawnna ngaihtuah lovin Aizawl hmasawnna chauh a ngaihtuah tihna a ni ang! Hmun dang, khaw dang hi kan tihhmasawn ve a ngai. University thar chu khaw dangah chuan din ve ila. University meuh a awm chuan motor kawng tha, airport leh a dangte pawh an nei chho ve mai dawn alawm! A nihna takah chuan 'Aizawlah an pรชmlut zel', 'Aizawlah chauh transfer an duh' tih pawh hi chรฎk zawka kan zirchian chuan Aizawlah engkim (facility) a awm avangin miin nuam zawka khawsak duhna avangin Aizawl lamah awm an duh thin a ni. A nihna takah chuan khawpui chรชp taka University dah leh talh tumna pawh hi kan Chief Minister hmalakna pawimawh tak – Thenzawl Peace City tum (concept) nen pawh khan a inkalh hrim hrim bawk a ni.

๐‡๐ฆ๐ฎ๐ง ๐๐š๐ง๐  ๐ก๐ข๐š๐ง ๐œ๐ซ๐ข๐ญ๐ž๐ซ๐ข๐š ๐š๐ง ๐ฉ๐ก๐š๐ค
Aizawlah bak din theih loh chhan hi RUSA guidelines avang niin an sawi a. Hei hi chu hriat sual a niin ka hria. Entirnan, Lunglei hi han enchhin ta ila. Sawrkar college hi Lunglei Government College (LGC), Government J.Buana College, District Institute of Education and Training (DIET) leh Mizoram Polytechnic Lunglei te a awm a. Tunah Engineering College an din leh bawk dawn a ni. University tana pawhkhawm theih hi institution 5 lai an awm a ni. RUSA guidelines lamah khan Mainland India tan college 3 – 5 a ngai an ti a. Mahse, hei hi North Eastern Region tan 2 – 3 ah an tihniam (relax) a ni. Tihniam lo pawh nise Lunglei hian criteria an pha vang vang a ni. Zirlai ngai zat hi mi 2000 an ni tur a ni tih a ni a. Tunah hian Engineering College la chhiar tel loin Lungleiah sawn zirlai enrollment zat hi mi 2030 a ni. A nihna takah chuan Lunglei phei chuan Engineering College an nei dawn a. NEP leh RUSA beisei angin zirna pawh a interdisciplinary leh zual thei dawn zawk a ni, a chhan chu School of Engineering Science a tel thei dawn tlat! Tin, SSA kan kalpui dan en pawh hian Cluster University ni tura ngai chin hi lo nei tling lo pawh ni ta ila, tlangrama awm kan nihna avangin criteria hi an tihniam (relax) thei lutuk ang.

๐Š๐š๐ง ๐ญ๐ก๐ž๐ง๐š๐ฐ๐ฆ ๐ฌ๐ญ๐š๐ญ๐ž ๐ž๐ง ๐ข๐ฅ๐š
Sawrkar hian University pawimawhna leh tangkaina lam en lovin a din awlsamna ngawr ngawr a ngaihtuah tlat mai a. Mahse, University hmun danga kan dah ve chuan chulai hmun chu kan tihmasawn dawn a, kan tichangkang dawn a, Mizo hnam hian san lam a pan dawn a ni tih lam kan ngaihtuah a pawimawh si a ni! Nagaland chuan an Central University headquarter campus hi Lumani, Zunheboto district, thingtlangah an dah daih a; Kohima lamah Central University hian campus a ve nei ve chauh zawk a ni. NIT Nagaland pawh hi Dimapur lamah a awm daih asin! Tin, Naga hoin an chhuan em em Sial zirchianna research centre an tih mai, Central ta, National Research Centre on Mithun (NRCM) pawh hi Medzhophema lamah, thingtlangah a awm daih a ni.
Arunachal lamah pawh Central Institute of Himaylan Cultural Studies hi Tenga valley, West Kameng district lamah a awm daih a. An State University pawh hi Pashighat lamah a awm a ni. Itanagar lamah an dah vek lem lo. Meghalaya pawh hian tun hnaiah State University a din ve tho a, Tura lamah a dah daih a ni. Assam hian Central University pahnih an nei a; pakhat hi Tezpur lamah an dah a, pakhat zawk erawh chu Silchar lamah an dah daih thung. Cachar district hi Assam hian engtinnge an ngaih kan hre theuh ang. Mahse, Central University an dah tlat. Chu mai a ni hleinem, NIT pawh Silchar lamah an dah daih asin! Ringtu ni lo zawk state-in hmun dang khawdang hmasawn ve tura an duhna leh hmalakna hi 'keini ringtu tein i entawn ang u' tih a ngai ta zawk daih mai te hi ngaihtuah chian a pawimawh hle ang!

๐“๐ฅ๐ข๐ฉ๐ง๐š
Chuvangin, ZPM Ministry, Mizoram Sawrkar hian ngaihtuah nawn leh rawh se. Din awlsamna lam ngawr ngawr ngaihtuah lovin University nihna, a tangkaina leh pawimawhna ngaihtuah chungin Aizawl pawn lama dah dan ngaihtuah a hun e. A nihna takah chuan MZU pawh an din tirh lai, Vice-Chancellor Prof. A.K Sharma hun lai te chuan engmah an ni bik hleinem. State khat University ve meuh chu khawiah pawh din ila a kang ve awk awk mai ang. Kan thenawm state, Kristian state pawh ni lo te hian heti khawp hian hmun dang ram danga an unaute hmasawn ve theih nan hmalakna pawimawh lutuk an siam thei a. Keini chuan Aizawl area chauh vulh len kan tum a. Hetiang hi chu a Zo lo a, a Kristian lo hle bawk a ni! Mizoram State University Aizawl bawka dah tumna hi 'Kalphung Hlui' a ni a, 'Kalphung Thar' a ni thei lo.

No comments:

Post a Comment