Linear Equation in two variables

Thuhma

Mathematics hi subject pawimawh tak mai a ni tih chu kan pawmtlang theuh awm e.  A pawimawh chhan pawh hi eng dang vang a ni lova – mathematics-ah chuan ngaihruat thu bawl ang chi mai mai kha a tel ve thei tlat lo a ni. Pali leh pali kan belh chu pariat a ni mai. Chu chu logic takin a dik em em a. Tuman an sawibuai thei lo. Chumi awmzia chu mathematics-ah chuan ngaihdan a leng ve lo tihna a nih chu. Entirnan: Pahnih hi pathumin I puntir chuan paruk a lo chhuak ang. Hetah hian ‘ Paruk hi Setana chhinchhiahna ni awmim miin an sawi a chuvangin pahnih leh pathum kan puntir hian paruk ni lovin ka number duh ber pasarih ni rawh se’ kan ti ngawt thei lo. Chuvangin mathematics hi thil zir chian nan a lo tangkai em em. Philosophy lam thleng thleng hian mathematics bulthut (basic) hi an hmang nasa a ni.

Mathematics chu engah nge mizote hian kan thiam theih loh?

Mizote hian mathematics thiam kan ngaisang thin hle a. Keima mimal hmuh danin a chhan ni bera ka ngaih chu kan thiam loh vang ni ta berin ka hria. History subject-ah Shah Jahan-a chanchin ziak rawh tiin mark nga pui zawhna lo kal ta se la. I ziak ta mawlh mawlh mai a mahse khawi emaw laiah  ‘The Taj Mahal was also built by Mumtaz Mahal’ tiin han ziak palh ta hlauh mai a. In zirtirtu chuan ngun takin a en ang a. A nupui duh tak – Pi Mumtaz Mahal hriatreng nana Pu Shah Jahana’n a sa a ni zawk si a tiin I tihdiklohna lai te chu pentui sen emaw..aaa pen tui dumte pawhin a niang a rin bial keuh ang a. A lungawiloh deuh viau chuan mark chanve vel a paih sak ang che nga. I tihsual a vang khan a nuih I tihzat a, a tan hlimna tur I siam sak a nih palh hlauh phei chuan mark a paih sak miah lo mai thei che a ni.

Shah Jahana chanchin chu ziak thla zel ta la. Persian mi a nihna te, a pu duhtak Akbara a hero thin zia te leh a fapa Aurangzeb-a hnenah a lalna a hlan dante thlengin han ziak ta zel a. Dik taka I ziak zel a nih chuan mark nga emaw mark li leh chanve emaw I hmu thei dawn tihna a lo ni. Chumi awmzia chu khi laia I tihsual zeuh khian a hnu lama I thuziakah nghawng engmah a nei lo tihna a ni.

A nih leh mathematics zawhnaah hemi hi lo kal ta se. Simplify rawh : (x+x)[{(x+x)+2} (x+4)] tih hi. I han chawk ta a. Mahse first bracket chhunga  x leh x  belh turah khian  2x ni lovin x² tluk angin han ziak vaih teh. A hnu lama a I chawh zel tur pawh a tibuai vek dawn a ni. Eng ang paw’n I tihsual hnu hian chawk dik mah la. A chunglamah I tihsual tawh avangin I mark hmuh zat chu artui anga mum a ni dawn tihna a nih chu.

Mizo naupangte hi kan fimkhur lo viauin ka hre thin. Hote te-ah tihsual kan ching em em. Tin, kan taima tawk lo em em bawk. High Sikul zirlai ni tawh si mahse  x +x = x²  la ti talhte,  x+y = 2xy  tih te hi thil diklo lutuk  a ni tih hre lo kan tam lutuk a. Belhna leh puntirna danglamna ringawt pawh hrechiang tur khawpin kan zir tawhhnute kan ennawn peih lo thin tlat a ni. Hengte hi chu pawl ruk emaw pawl nga emaw lama an zir vek hnu kha a ni a.

Mathematics kan zirtir dan pawh hi…

Zirtirtu tamtakin mathematics kan zirtir dan hi a fuh tawk lo em em bawkin ka hria. Subject dangah chuan a bu chhunga thu inziakte kan zir phawt thin a. Period hnih emaw period thum emaw hnu-ah kan a bu tawpa exercise awm chu kan ti ve chauh thin. Entirnan: Social Science-ah khan Trade and Globalization tih chapter kha zir dawn ta ula. In zirtirtu khan chapter hnunga awm zawhnate kha a chhan pui nghal miah lovang che u. Chumi hma chuan a chhunga thu in ziak kha a zirpui chiam phawt ang che u.

Chutiang tho chuan mathematics pawh hi zir tur  a ni. Polynomials lam kan zir a nih chuan a exercise tih hmain Polynomials hrilfiahna te, a nihphung te leh a kaihnawih formula chi hrang hrangte naupangin an thiam phawt tur  a ni. A nihna tak (concept) man sela chuan period hnih emaw period thum hnuah emaw a hnunga tihtur (exercise) chu phur taka exercise lak nan naupangin an hmang mai ang…

Thupuiah ka la lut rih dawn lo

Secondary level-a Mathematics bu hi kan en chuan mathematics peng hrang hrang a awm ve thliah tih a hriat thei ang, chungte chu – Geometry te, Statistics te, Algebra, Trigonometry, ldt., a ni. Peng hrang hrang zingah hian Algebra hi a pawimawh filawr lak a. Thiam chian ngei ngei tur a ni. Algebra thiam chuan a dang zawng hi chu a lo awl viau mai ang.

A nihna takah chuan Algebra hi Mathematics peng pakhat, number pangngai baka hawrawp ( a, b ,c  ,x , y,  ldt.,) telna hi a ni.  Chumi awmzia chu number pangngai aiah hawrawp kha number anga ngaiin mathematics kan chawk ta thin a ni. Miin Algebra a thiam loh avangin Geometry te, Statistics te leh a dangte a thiam loh phah fo a ni.

Algebra hi engah nge zirlaite hian an man loh fo ni ang le tih hi ka ngaihtuah fo thin. Naupang thenkhat phei hi chu number aiah hawrawp a lo lan khan an buai nghal ringawtte hian ka hre thin. Pawisa enmaw saihlum emaw kan belh thin a, kan puntir bawk thin. Chutiang ang chiah chuan ngaih tur a ni mai. Entirnan  x pakhat leh x pakhat dangleh hi kan belh chuan  x pahnih kan nei mai dawn a ni. Chu chu 2x  tiin kan ziak thin a, hetiangin : 1x+1x=2x. Engmah harsatna a awm lo.  Vawk pakhat leh  Vawk pakhat dang belh chhuak kha Vawk pahnih  a ni mai. Chu chu hetiangin an ziak thin 1vawk+ 1vawk=2vawk tiin. Sawi tawh angin– hawrawp zawng zawng khi number a ni. Vawk aiah pawh khian number-ah kan dah thei tho tihna a nih chu.

Thupuiah lut tawh ila

Sawi belh duh tamtak ka nei a mahse a sei lutuk ka hlau a. Chuvang chuan thupuiah lut tawh mai ang. A chungah Mathematics zirtir dan ka sawi ang khian tuna kan zir tur – Linear Equation in two variables pawh hi kan zir phawt a ngai ang.

Linear tuh thumal hian enge sawi a tum tih inzawt phawt ta ila. Linear hian a kawh tum ber chu line (rin ngil) a ni. x leh y te kha number anga kan chantir hunah graph kan plot (siam) chuan line angin equation kha a lo awm dawn tihna a lo ni. A nih chuan equation zawng zawng hi graph-ah kan chan tirin line an siam vek lo tih pawh zirtirtu(tutor, nu led pa) phur fal tan chuan a sawi belh teuh theih ang.

A nih leh variables tih lai tak hi enge awmzia ni ta ang le? Mizotawng-a lehlin pawp pawhin a awmzia a phawk chhuak thei. Variable tih chu danglam thei tihna a ni mai. Chu variable tak mai chu Algebra a nihna lai tak a ni. Variable-te chu x leh y a ni a, mahse x  leh y te hi an danglam thei a ni. Hetiang hian:  x +y =2 nei ta ila. Hetah hian x aiah 1 kan dah chuan  y aiah 1 kan dah ve ngei ngei a ngai a ni. A chhan chu dinglam pang nen khian a intluk reng a ngai tlat si a. Hetiangin: 1+1=2 .  A nih loh leh  x khian 0  tluk ta sela,  y khian enge a tluk tak ang? Dinglam pang titluk turin  y khi 2 a nih ngei ngei a ngai a ni. Hetiangin: 0+2=2 . Chumi  awmzia chu x  leh y te hi an danglam thei tihna a ni. Hei tak hi variable a nihna chhan a ni.

Ka ngaihpawimawh ber – equation tih lai tak hi…

Mizoramah hian mathematics hi ka vahvaihpui rei ve ta… Number emaw hawrawp (x ,y, etc) emaw hi equation-ah a awmna hmun a danglamin engah nge a sign a inthlak thin tih zawhna hi mi tamtak (zirtirtu tiamin) ka zawt tawh a. Mahse a chhanna diktak min hrilh thei tu ka la tawng lo. A hnuaia mathematics step khu en ta ila :

x + y = 2 ….(1)

or x = 2 – y .….(2)

Equation number pahnihna-ah khian eng vangin nge  y khi dinglam panga a awmin minus a nih tak mai le? tih hi ka zawhna chu a ni. I chhang thei mai em? Mi ka zawha min chhanna chu –  minus sign hi leh lampang (Right hand side) ah a phei avangin a sign a danglam ta a ni’ tih hi. Hei hi a dik chiah em han zirchiang dawn teh ang. Equation kan tih hi eng dang ni lovin ‘inbuk tawk’ tihna a mai. Khita equation number 1 pawh khi engdang ni lovin thil inbuk tawk mathematics takin kan ziak a ni.

Thil bukna – Patla hi kan hre theuh awm e. Khi laia equation pahnih pawh khi Patla-a thil inbuk tawk – ding lam leh vei lama kan dah ang hian a inbuk tawk chiah a ni. A nih chuan Patla chu han khai ta la. Vei lam pangah  chuan x leh y  te chu han dah ta la, tin ding lampangah 2 i dah leh ang a. Chuan vei lam leh ding lam chu a inbuk tawk chiah dawn tihna a nih chu. Bazara Vawksa an buk dik chiah ang hian khawi lam zawk mah uai miah loin a inkhai dawn tihna a nih chu, chu Patlta chu…
A nih leh patlta vei lampang atang chuan y kha paih la dinglam pang tangin engmah paih lo la. Patla chu dinglamah a lo fual viau anga a inbuk tawk tawh dawn lo tihna a ni, rit zawk emaw zang zawk emaw an awm dawn. A inbuk tawk tawh loh chuan equation nihna a bo a, equal to (=) hian engmah awmzia a nei tawh lo tihna a nih chu. Equation a nih tlat avangin eng tik lai pawhin a inbuk tawk reng tur a ni si a. Chuti chu engtin nge kan tih tak ang? Vei lam atangin y kan dahthlak hian inbuk tawk (equal) turin dinglam atang pawhin y kan paihthlak ve a ngai a ni. Chu chu hetiangin:

x + y = 2

or x + y – y = 2 – y

or  x = 2 – y

I hrethiam dawn em? Dinglam pang leh vei lam pang atangin thil inang ve ve kan paih bo a nih chu. Tuna ka eintirnaah hian thil inang  chu dinglam leh vei lam atangin ka paih bo ve ve a ni. Thil in ang ve ve dinglam leh vei lam atangin ka paihthlak avangin a la inbuk tawk chiah a ni.

Hetiang a nih chuan  y hi eng tik lai mahin lehlampangah a kal sawn thei lo tihna a ni. Leh lampangah a kal sawn anga zirtirna hi zirtirna diklo a ni. A theih loh hrim hrim alawm a chhan chu  hi y thilnung a ni lova ke pawh a nei hek lo! Nge ramhuaiin a lo dah sawn?( Ka fiamthu mai mai a ni e…) A nihna takah chuan side leh lamah kan sawn avangin a sign a danglam an tih fo hi memory aid a ni chauh zawk a ni. Chumi awmzia chu mathematical operation tih dan vawn awlna a ni tihna a ni a, thil nihna dik tak (concept) a sawifiah lo. A sawifiah lo ni mai lovin a tidiklo vek zawk a ni.

 Cross multiplication kan tihte pawh hi memory aid vek a ni.

x/2 = 3/5

A chunga equation ka ziah khi han en la. Hetiang hian zirtir kan ni thin tiraw: x leh 5 hi cross multiplication rule hmangin kan puntir ang a chutiang bawkin  2 leh 3 pawh, tiin. Chuan kan hmuhchhuah chu:

5x = 6

Mahse khitianga inzirtir khi a diklo em em a ni. Memory aid atan kan hmang a nih chuan a pawi lem lo. Mahse a nihna tak a ni lo tir erawh kan hriat khiau a tha a ni. A nihna takah chuan equation lehlam pang khi a let nga-a I puntir chuan lehlampang pawh a let nga-in I puntir a ngai a ni. Chutiang-a I tihloh chuan a inbuk tawk loving. Hetiangin:

5(x/2)  = 5(3/5)

Mahse equation dinglam panga  ve ve te  khi an insem ral dawn a ni. Hetiangin:

5(x/2) =3

Chuan I la duhtawk mai lova. A let hnihin Patla ding leh vei ve ve chu I puntir leh duh a, a nih chuan 2 in I puntir leh ve ve ta a. Hetiangin:

5(x/2)2 = (3)(2)

Mahse equation vei lama 2 ve ve hi an insem ral ve leh ang a. I hmuhchhuah taka chu hei hi a ni dawn tihna a ni:

5x = 6

I hrethiam em ka sawi tum hi? Cross multiplication rule hman avang khan step tamtak kan pumpelh a ni. Bukna –Patla lehlam buk rit zawng I puntir chuan leh lam pang pawh a hmasa zawk I puntirna zat chiah khan puntir a ngai ve tihna a lo nih chu.

Ka titawp tawh mai ang 

Ka ziak thui leh ta khawp mai. National Year of Mathematics a ni si a , zirtirtu, zirlai, nu leh pa, tutor te tana ziak ka ni. Ka duhthawh deuh a ni e. Mathematics hi  ngai pawimawh deuh deuh ang u.  A nihna tak (concept) man tumin zir thin bawk ila kan zir dan leh kan thiam dan pawh a awmzia tulh tulh ang. Cross multiplication an tih fo hi awm lova tin,  variable (hawrawp – x emaw y emaw) emaw number emaw engpawh hi equation dinglamah emaw vei lamah emaw a kal thei ti-a inhrilh ziah hi zirtirna diklo a ni e.

Character Study : Peter-a

Bible character study chu Bible chhunga tu emaw chanchin han zir chian hi a ni deuh mai a. Mahse thildang zirlai anga zir liam puat chi erawh a ni hauh lo. Isua Krista hnungzuitu kan ni tih hre reng chungin a hnuaia zawhnate hi ngaihtuah reng tur a ni:

1.   Isua Krista a tawn hma-in eng tin nge a khawsak?
2.  Pathian nen an inzawmna engtik atangin nge a intan (a intan dan)? 
3. Pathian nena an inzawm hnu-ah engtin nge a khawsak (tawngtaina, thuawihna, Pathian chibai bukna/ worship, ldt.,)?

Tunge Petera? Isua leh a behbawm kan sawi hian a lai takah Isua awm ta se circle pathumin a hual vel angin kan suangtuah thei ang a. A lai takah Isua a awm chuan a helkual tu hmasa ber chu Petera, Johana leh Jakobate  kha an ni. An ni hi hmel danglamna tlanga tel thei an ni a, tin Isua lungaih em emna hmun Getsemani huanah pawh khan anmahni pathum tho hi a hruai leh bawk a ni. Chuan a dawt lehah chuan zirtir sawm leh pahnih te kha an ni leh a. Chuan chumi zawhah chuan circle lianpui zirtir 70 an awm leh a ni. Peterate pathum hun leh hmun chan pawimawh em em a ni. A bik takin Petera hi hotupa chan chang kha a ni.  

Hming: Petera

Awmzia: Petera tih hian Grik tawng atanga lungpui tihna a ni mai a. Tin, Kaiapha tih a nih erawh chuan Hebrai tawng atanga lungpui tihna tho a ni.

A hmaa awm thinna: An khua tak hi Bethsaida, Galili ram a ni a. A unau Andria nen khan Galili dilah len denga eizawng thin an ni. Jokoba leh a unau Johana pawh an tel ve thin. A pa chu Johana a ni a(Johana 1:42). Nupui nei lai a pizawnte in, Kapernauma khawsa ni awm tak a ni (Mathaia 8:14).

Isua Krista a tawh dan: Petera leh a unau Andria nen khan Baptistu Johana zirtir a ni sa tawh reng a. Baptistu Johana’n a zirtirte hnenah ‘En rawh u Pathian Beramno saw’ tia a hrilh hnu khan Adria khan Isua kha a zui nghal vat a, chuan Isua thusawina engah a unau Simona chu duhsak takin a va koh ve leh a. ‘Messia kan hmu ta’ tiin a va hrilh a ni. Chuan Petera khan Isua kha Messia a ni tih a pawm ve nghal mai. Khatah khan a hming pawh Petera tiin a thlak sak nghal a ni. Mahse hetah hian Isua hian nitina amah zui tur a ti ni lem lovin a lang a. Chuan Kapernaum lamah a haw leh mai niin a lang[Johana 1:40–42].

A koh vawihnihna  chu Galili dila sangha an man lai kha a ni leh ta daih thung a. Khatah pawh khan a unau Andria leh a thiante – Jakoba leh Johana an tel ve bawk a ni. Khatah khan Isua khan a lawng kha thusawi nan a hmang phawt a. Chumi hnuah len deng turin a ti leh a. Petera khan rim taka an den tawh thu a hrilh ve ngei a, mahse a thu awihin a deng leh ta hram a. A tifuh ta a ni. Sangha tamtak an man hnu khan Isua kha a hrechiang leh zual a . ‘Lalpa min kalsan rawh misual ka nih hi’ a ti lawm lawm a ni. Hetah hian  a hun laia hriatfiah har tak ni tur ‘Mihring man tu-ah ka siam ang che’  tih thupek ropui tak kha Isuan a chhakchhuak a ni. Hemi hnu hi chuan in leh lo, chhungte kal san meuhin Isua kha an zui ta a ni [Luka 5: 1 – 11]. 

Weak points:

Ngaihtuah mang loa tawng chhuah ching a ni (Mark 8:32-33, Mark 9:5). A zui – ama boss ngei pawh kha a tihtur a hrilh vel thin a ni. Man tir a nih tur thu vel a sawi khan a koh hranga “Lalpa, ni lul lo ve; chung chu i chungah thleng tawp suh se,” tiin a zilhhau ta vel a ni.(Mat 16:22). Tin, hmel danglamna tlangah pawh bawkte khawh a rawt leh ngawt bawk. Hei hi hruaitu/ leadership tha nihna (quality) a ni thei ngai lo  a ni. Tih thet thet ai chuan muang change fim taka chet hi a awmzia zawk thin.

Thlarau lamah chak viau mah se a tlu awl leh em em thung lawi si. Amah hi a nget churh lo tihna a nih ber mai chu. Thu a tiama awlsam takin a phat leh mai thin. Hei hi Isua hun tawp lamah khan a lang chiang leh zual. Getsemani huanah leh Isua mantute hnena vawi thum a phatsanna khan a hrilhfiah viau awm e. Tin amah ngei hi Jentile-te hnena Isua chhandamna sawi chhuak hmasa bertu a ni a. Mahse Juda mite a hlauh avangin ei leh in chungchangah a rukin a che nasa hle a. Tirhkoh Paula phei chuan a zilh hau nghe nghe a nih kha [Mark 14:37-42, 14:66-72, Galatia 2:11 – 14].

Plus points:

Thu awih thei tak a ni. A koh dawn laia len deng tura a tih lai khan Petera tan hian Isua kha han hnial ve mai a chakawm ang chu aw ka ti mai mai thin. Zan khuain kan deng tawh a tih vel chu a hrilh ngei a ni. Mahse heilo thil dang tamtak sawichhuah mai theih a ngah viau ang : Sangha mana eizawng ka nia nang aiin ka hre zawk, nang thingrem siamtu fapa hian ka eizawnna I hre tak tak lo, kan len pawh kan su fai vek tawh, Sangha chu zanah an tam chhunah chuan an awm ngai lo, tih leh a dang tamtakte hi a chhuanlam neih theihte a ni ang. Mahse chung chu a sawichhuak lo…thuawihna a vangin len chu a deng a tifuh ta a ni. Sangha mantu mai ni lo mihring mantu  a ni ta hial. Kan kristian nunah hian thuawih lohna – mahni ngaihdan dah lalna em em hian engtiang takin nge kan thlarau nun hi a vuak chauh ang tih hi ka ngaihtuah mai mai thin. Hei hi Isua nena an intawhna hun pawimawh tak a ni. A thuawihna hian a sualthlu a  ang ber. Isua hi a rawng kan bawl lai chauh ni lo amah kan hriatchian dawn tak tak lai hian thuawihna hmanga kan zawn a tul thin khawp mai. Mahni ngaihdan ang zawnga kan zawn chuan kan tisual fo ang.

He laia Petera thuawihna hi pawimawhzia mai chu kan hring nun pangngaiah pawh hian kan khaikhin thei ang. Tumah naupang kan awm tawh loa. Nula leh tlangval lo inngaizawng ve tawh vek kan nih kha ring. Nupui pasal nei tawh tan hlei hlei a awmzia leh zual ang. Mipa leh hmeichhia relationship intan dawn hian thuawihna hi a pawimawhzia chu kan hre theuh awm e. Mipa emaw hmechhia zawk emawin mi ngaihnathiamna leh thuawihna a tlakchham chuan relationship tha kan siam thei ngai lo. Relationship hi awlsamte-a neih mai mai chi pawh a ni hauh lo. Miin harsa takin an hlawhchhuak thin a ni tih chu kan hre vek ang. Isua nena kan relation intan dawn pawh hian thuawihna, zawldahna leh ingngaihtlawmna hi kan va mamawh dawn the lul em!

A phur thiam thin. Hmel danglamna tlangah pawh khan Isua tihdanglama a awm a hmuh khan a lawm em em a. Kha laia hmuna bawkte khawh kha a rawt ta vel a ni. Isua nena an relationship kha phur taka chhawm nun tum zel mi a ni. A thih dawn thute a sawi khan a lungawi lo hle a. Isua kha a koh “Lalpa, ni lul lo ve; chung chu i chungah thleng tawp suh se,” tiin a zilhhau ta vel a ni.(Mat 16:22).

 A inpekna a thuk. Mi hausa pakhatin Isua hnenah chatuan nunna neih dana  zawh khan. Isua khan mi hausa hnenah khan a neih zawng zawng hralha pachhiate pe turin a tia, chuan amah pawh zui ve nghal turin. Mahse a duhlo nasa mai, mi hausa pa khan. Mi hausa tan vanram luh harsatzia a sawi zawh hnu khan Petera ngei hian, ‘Ngai teh keinin engkim kal sanin kan zui ta chia’ tiin Isua kha a hrilh a ni. Isua khan Chanchin tha avanga thil chan an neih tur thu a hrilh a mahse Petera hian a chhan chhunzawmna awm kan hmu tlat lo. A pawm viau ni tur a ni. Kal san hi neih a ngai thin. Duhthlanna sang ber kan pek hi a tul fo.

 Mi inngaitlawm tak a ni. Zanriah hnuhnung an kil tum khan Isua khan a zirtirte ke a sil dan dan a. Mahse Petera erawh kha chuan a kei sil kha a rem ti tlat lo mai. In zawldawh takin, ‘Lalpa, nang emin ka ke I sil dawn em ni?’ tiin a zawt let hial a ni[Johana 13:6]. Isuan a koh lai pawh khan ‘Lalpa min kalsan rawh misual ka nih hi’ ti tu ngei  kha amah bawk hi a ni. Zirtirte zingah hian a challang hle a. Mitthi pawh a kaitho hial a ni [Tirhkohte 9:36–43]. Mahse intihthei nan a hmang ngai lem lo. A lehkhatawnahte pawh hian chutiang hawi zawng chuan vawikhatmah a ziak lo reng reng a ni.

Pathian a ngaipawimawh ber thin. Hei hi chu a chiang reng mai. A len, a chhungte leh in leh lo kalsana zuitu a nihna hian a hrilhfiah tha khawpin ka hria. Thlarau Thianghlim lo thlen hnuah pawh khan huaisen taka chanchin tha puang tu kha a ni. Khatah pawh khan Thlarau Thianghlim kha la vawng miah lovin Thlarau Thianghlim chu Isua Krista puitu a nih ang takin Isua Krista chhandamna kha uar takin a sawi a ni[Tirhkohte 2: 14-41]. Pentikost zawh hnu-ah khan Johana nen khan an huaisen fal dun hle a. Tum khat pawh Puithiam lalber leh Sadukaiho khan an man leh a. Khatah khan ‘Mihring thu aiin Pathian thu kan zawm zawk tur  a ni…’ an ti  a ni [ Tirhkohte 5: 17 – 32]. 

Inlamlet vat thin a ni. Petera hian Isua Krista hi a hrechiang ber ti ila kan tisual lo ang. ‘Isua Krista Pathian nung fapa chu I ni’ titu khan phur takin Isua a phatsan loh tur thu a sawi a. Mahse Isua kha vawi thum lai a phat a. Mahse Isua thawhleh hnu khan vawi thum lai mai a hmangaih thu leh a ngaihnat thu a sawi a ni. Pentikost ni hnuah phei chuan a che turu em em a ni tih kan hriat kha. Amah ngei hi Jentailte hnena Chanchin Tha min hrilh tantu pawh a ni bawk a ni. Mahse hemi chungchangah pawh hian a tlinlohna bawk a lang leh tho. Jentailte zingah a khawsa a, chawte pawh a ei ngei a  ni. Chu chu phal a ni si lova. Chumi avang chuan serhtan ho an lo kal khan Jentailte zinga khawsa lo angin a inthiarfihlim leh ta daih mai thin a. Kha thil kha Tirhkoh Paula phei chuan a haw em em a.  Juda dangte , Barnabate ho pawh an vervek phah niin a sawi. Galatia mite hnena a lehkhathawn naah khan a ziak chiam a ni. Mahse Petera hi ka duh em em na chu a thiltihsualnaah a ding rei ngai lo. Tisual a nihna lai hi a hliahkhuh leh vat zel. Jerusalem inkhawmpui hmasa berah khan Jentailte serhtan leh chhandamna chungchang an rel a ni. Khatah ngei mai khan a judate hmaah khan Petera khan Jentailte chhandamna thlentu  a nihzia a tarlang chiang hle  a ni. ‘Ka mi chu tlu mah sela a tho leh ang’ tih thu hi amah ah hian a thleng dik em mai a, Pathian hian a hmang a ni. Tluk chuan thawh leh vat thatzia kan zir thei tihna a nih chu…  

Isua rin tum em em tu. Dil lai taka lawng kha a awm avangin Isua kha tui chungah a kal ta a. Kha tah khan Isua kha hmuithla emaw an ti a. Mahse amah a nih thu an hriat khan an lawm hle a. Petera phei chuan ‘Lalpa nang I nih chuan tui chungah ka lo kal tur thu min pe rawh’ a ti nghe nghe a ni. A hunlaia tui chunga kal tum kha thil awlai a ni hauh loang le. Isua rin ngam a tul tur zia hi sawi mai mai chi a ni lo, a taka experience tum chi niin ka hria. Petera kha tui chungah a kal ngei mahse thli tleh a hmuh khan a hlauthawnga a tla mai dawn a nih kha.. ‘Lalpa min chhandam rawh’ tiin a au chel chu mai a ni. Pawimawh ka tih em em chu – Isua Krista ring tura risk a la ngam hi a ni. A nihna takah chuan a inzir a ni [Mathaia 14: 22 – 33].

Isua tana thahnemngai tak a ni. A chunga a chanchin kan sawi takahte khian Petera nihna dang langsar leh em em chu a thahnemngaihna hi a ni. Hmeldanglamna tlanga bawkte khawh a rawt chhan pawh kha mihring mihrinna avanga thahnemngaihna a ni. Isua’n a thih tur thu a sawi a a lungawiloh em em laia ‘Lalpa, ni lul lo ve; chung chu i chungah thleng tawp suh se’ a tih pawh kha thlirna tlang dang atanga thlir chuan Isua a duhsakna leh a thahnemngaihna a lo lang uar uar mai a ni. A chhan chu a boss ber – a hmangaih em em miin an mana an that tur kha a ngaingam lo tlat  ani. Isua an mana Puithiam lalte ina an hruai lai vela hlau chung chuga a zui tawk tawkte pawh kha sawi hmaih chi a ni hauh lo. Khatah pawh khan a rin em em a thu a awih thin Isua khan ar khuan hmain vawi thum min phatsan ang tih kha a hrilh ngei mai. Phatsan chu a inring ve deuh mai thei  a ni. Mahse, Isua bula awm duh – chak lo tak leh thei lo chung pawha ama lam hawi duh tlat khan Puithiam lalte zinga a Lalpa tuar kha midangin phatsan mah se a zui ngat ngat tlat  a ni. Thahnemngai taka a tih hram hramna kha fakawm thlawt! Amah ngei hi a ni, Isuan he khawvelah Lalram a di dawn loh thu a sawi laia lungngai em em a kha. Khandaih pawi a Puithiam bawih beng pawh satthla mai tu khan he khawvelah a boss-in engmah chan nei loa lalram din loh tawp mai kha chu a ui ve ni ngei tur  a ni. An lal hmasa, an ngaihsan em em Davida angte pawh kha a ngaihtuah chhuak ngei ang le. Thiltihtheina famkima thuam Isua Krista khan  Rome ho chuah ni lo an chhehvela hnam kawlhsen tak tak kha hmet chimit vek turin a duhte pawh a ni mahna. 

Mihring taka thahnemngaih chu a tha ber e ka ti hauh lo…mahse mihring mihrinna thahnemngaihna hi a tul chang a awm ve thin khawp mai. Keipawh hi ka ti mai mai thin… workload sang tak karah kan lo inkhawm ve tang tang thin a. A nihna takah chuan ‘ka inkhawm hian pakhatin kan pun belh a, kan puisuih a ni’ tih hi ka rilru-ah a lang lian ber thin. Thlarau Thianghlim hriattirna han dawn em em pawh ka nei chuang lem lo. Chu thahnemngaihna chu a lo inbelh khawm zel a, ama tana hun leh hmun kan siam hian Pathian pawlna kan lo chang deuh deuh a lo ni. Petera nunah bawk hian a chiang a ni tiraw… Hetiang khawpa mihring thahnemngaihna nei nasa hi Pathian pawlna dawng chiangtu ber ni awmin a lang. Isua’n tunge ka ni min tih tia a zawh lai khan ‘Isua Krista Pathian nung fapa chu I ni’ tiin dik takin a chhang a ni. Khat tah tak mai khan Isua khan engtin nge a tih kha? ‘Simon Bar jona I eng a thawl e, Tisa leh thisenin a hriattir che a ni si lo a, ka pa vana miin a hriattir zawk che a ni…’ tiin a hrilh a ni. Mihring taka thahnem ngai em em hian Isua nihna diktak Thlarau pawlna avanga a sawi theih avang hian Vanram chahbi pawh a hlawhchhuak hial a ni. Pentikost hnu lamah phei chuan Thlarau Thianghlim pawlna dawnh nasa ber a ni hial ang le.  

Awle kan sawi ta teuh mai. Kan sawi atang leh kan hriat tawh sa atangin Petera character awm chu kan mithla thei mai ang. Mi ti dim dem, fimkhur tak, ngun taka ngaihtuah a thil ti thin. Thil tisual ngai mang lo, a thutiam tawh hlen ngei ngei thin lam chu a nih loh hmel khawp mai. A letling chiah hi a nunphung ni zawk awmin a lang. Ngaihtuah mang loa thil tih ching, phur ve hluai thin, mahse a tawp thleng thei lo tep thin niin a lang. A chesual fo a, a buai fo reng bawk. 

Hetiang ang mi hi an inpek phawt chuan Pathian hian a hmang duh a ni. Petera nunzia aia tha zawk nei kan nih deuh vek ka ring. Kan inpekna leh amah kan duhna hi a san phawt chuan min hmang duh ngei ang. Isua vana a lawn chho hnu – Pentikost ni atang khan a chet turuzia hi fakawm tak ani a bik takin Johana, Jakoba leh Paula te hi. Kristian hmasate leh Kohhran hmasa – fahrah em em an enkawl thei hi an inpekna vang chauh a ni kan ti lo thei lo ang. 

Tawpna 

A character bakah hian ka sawi tel duh leh em em chu mi tlawm tak sangha mantu a nihna hi a ni. A tira ka sawi tawh ang khan Petera, Johana leh Jakobate kha Isua keiza vengtu an ni. Mahse anni pathum hi sangha man tu – mi tlawm tak tak vek an ni. Mahse Isua khan anni hi a thlang tlat a ni. Pathian hian mi fing a thlang duh loe ka tihna a ni hauh lo. Petera anga inpe hi kan awmloh vang mai a ni zawk. Mihring ngaihtuahna zawng zawng pawh hretu Isua khan Peterate ang a thlang nalh mai kha chhan tha tak a awm ngei ang. A hunlai pawh khan mifing turu tak tak an tam mahse a thlang lo tlat. An inpek lo miau vang a ni. Peterate kha,  an nihna te, an thiamna te leh a ropuinate theihnghilha ama zui duh avang khan Isua khan a ko ni berin a lang. Chuvangin Isua tana hmantlak ni turin rilru leh ngaihtuahna I seng ang u. Amah aia thlan tur nei teuh kan ni em? Kan thiamna te leh kan neih ro sum leh paite hian min dal thei  a nia. Mahse chung chu thupui ber lo ila Isua kan zui duh chuan a ROPUINA atan min hmang ngei ngei duh dawn a ni.

Lalpa’n malsawm rawh se!